Pandemi dönemiyle başlayan ve bölgesel konjonktürün de etkisiyle giderek artan ekonomik kriz ortamı ülkemizde enflasyonun hiç olmadığı seviyelere çıkmasına neden olmuşken bu durumu fırsat bilen kötü niyetli bazı satıcılar da etiket fiyatlarını haksız kazanç elde etmek için düzenlemeye başladılar. Hukuk Bürosu Gled Partners’in Yönetici Ortağı Avukat Derya Kandil, ürün fiyatlarında manipülasyon yapan satıcılara karşı hukuki yaptırımları ve tüketicilerin izlemeleri gereken yolları okuyucularımız için değerlendirdi
Ülkemizde bir süredir yüksek enflasyon tüketicilerin alım gücünü zorlarken, son dönemlerde bu durumu fırsat bilerek ürün fiyatlarını makul seviyelerin çok üzerine çıkaran bazı satıcıların haksız kazanç elde etmekte olduğu görülmektedir.
Haksız fiyat artışının önüne geçmek için enflasyonla mücadele ve piyasa dengelerinin korunması amacıyla çeşitli kalkınma planları ve stratejik önlemler uygulamaya konulmuştur. Bu çerçevede, fiyat istikrarını sağlamak ve tüketici haklarını korumak için düzenleyici ve denetleyici mekanizmalar güçlendirilmiştir. Özellikle Ticaret Bakanlığı ve Rekabet Kurumu gibi ilgili kurumlar, piyasalarda yaşanan fiyat spekülasyonlarını engellemek amacıyla sıkı denetimler gerçekleştirmekte ve haksız fiyat artışı tespit edilen durumlarda ciddi cezai yaptırımlar uygulamaktadır. Ayrıca, temel gıda ve tüketim maddelerinde fiyatların denetlenmesi, ürünlerin maliyetine uygun fiyatlandırılması için belirli standartlar getirilmiş ve şeffaflık sağlanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, tüketici mağduriyetlerinin önüne geçilmesi, tüketici güveni ve adil rekabetin temini amacıyla birtakım önlem ve yaptırımların devreye sokulması kaçınılmaz hale gelmiştir.
Bu yazıda, piyasa fiyatlarındaki haksız artışların neden olduğu sorunlar ve bu durumun engellenmesine yönelik düzenlemeler detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Kalkınma planları ve enflasyonla mücadele
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın Özel İhtisas Komisyonları ve Çalışma Grupları içerisinde Enflasyonla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu kurulmuştur. On İkinci Kalkınma Planı içerisinde “Enflasyon ve Para Politikası” başlığı altında, para ve maliye politikası araçlarının etkin şekilde kullanılmasıyla, enflasyonun orta vadede tek haneli rakamlara düşürülmesi ve fiyat istikrarının sağlanması amacıyla hazırlanmış politika ve tedbirler sıralanmıştır. Merkez Bankası politika araçlarının kullanılması, mali disiplin gözetilerek yönetilen/yönlendirilen fiyatların geçmiş enflasyona endeksleme davranışının azaltılmasına yardımcı olacak şekilde belirlenmesi, piyasalarda rekabeti bozucu yapı ve davranışların daha yakından takip edilerek uluslararası rekabet hukuku standartlarının korunması, konut ve işyeri kiraları ile ikinci el araçların satışına dair idari kayıt eksikliklerinin giderilmesinin sağlanması ve kayıt dışılığa bağlı olarak enflasyon hesaplamalarına dâhil edilmeyen hizmetlere yönelik kayıtlılık artırılarak veri altyapısının iyileştirilmesi başta olmak üzere türlü politika ve tedbirler sayılmıştır.
2. Ticaret Bakanlığı tarafından Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Kanunu kapsamında yapılan denetimler
2.1. Tüketicilerin taraf olduğu sözleşmelere ilişkin denetim faaliyetleri
Başta mesafeli sözleşmeler, abonelik sözleşmeleri, iş yeri dışında kurulan sözleşmeler, ön ödemeli konut satışları, devre tatil, paket tur, bankacılık hizmetleri, haksız şartlar, garanti belgesi ve satış sonrası hizmetler gibi konularda tüketicilerin ekonomik menfaatlerini ve piyasaya güvenlerini olumsuz yönde etkileyen firmalara yönelik idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Bu kapsamda sadece 2022’de toplam 157.173.605,79 TL tutarında idari para cezası uygulanmıştır.
2.2. Fiyat etiketi denetimleri
Etiket fiyatlarının artmasını konuşmadan önce, etiketlerin tabi olduğu mevzuatı anlamak ve tüketiciye sağladığı korumayı ele almak gerekmektedir. 6502 sayılı ve 7 Kasım 2013 tarihli Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (“TKHK”) hükmünce perakende satışa arz edilen malların veya ambalajlarının yahut kaplarının üzerine kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde tüketicinin ödeyeceği tüm vergiler dâhil satış fiyatı ve birim fiyatını gösteren, üretim yeri ve ayırıcı özelliklerini içeren etiket konulması; etiket konulması mümkün olmayan hâllerde aynı bilgileri kapsayan listelerin görülebilecek şekilde uygun yerlere asılması zorunlu kılınmıştır. 28 Haziran 2014 tarihli ve 29044 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Fiyat Etiketi Yönetmeliği ile perakende olarak satışa sunulan mal ve hizmetlerin etiket, tarife ve fiyat listelerinin şekli, içeriği, kullanılması ile indirimli satışlara ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir. Bu sayede satışa arz edilen mallar için etiket bulundurma zorunluluğu, bu etiketlerin tüketicileri yeterli seviyede bilgilendirmesi için bulundurması gereken özellikler, okunurluğu ve anlaşılabilirliği ile tarife ve fiyat listesi hükümleri belirlenmiştir.
Fiyat Etiketi Yönetmeliği hükümlerinin uygulanması için Ticaret Bakanlığı, belediyeler ve ilgili odalar yetkili kılınmıştır. Bu yönetmeliğe aykırı uygulamaların tespit edilmesi halinde, tespit edilen aykırılık, gereği yapılmak üzere aykırı uygulamayı yapanın merkezinin bulunduğu valiliğe gönderilir. Bu yetki ile Ticaret Bakanlığı’nca 2022 yılında, 63.003 firmada 1.216.164 adet ürün etiketi denetlenmiş olup aykırı bulunan 13.978 firmaya 23.536 ürün için 11,918,561.23 TL idari para cezası uygulanmıştır.
2.3. Reklam Kurulu tarafından yapılan denetim faaliyetleri
Reklam Kurulu’nun 9 Ocak 2024 tarihli 341 sayılı toplantısında, perakende ticaret sektöründe haksız rekabeti ve yanıltıcı reklamları önlemek amacıyla Fiyat Bilgisi İçeren Reklamlar ile İndirimli Satış Reklamları ve Ticari Uygulamaları Hakkında Kılavuz’da önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler ile tüketici mağduriyetlerinin önlenmesini hedeflemektedir. Yapılan değişikliklerde özellikle indirimli satış reklamlarına odaklanılmıştır. Geleneksel indirim kampanyalarından farklı olarak, uzun süreli fiyat indirimi hakkı veren indirim kartları, kuponlar, sadakat programları ve puan birikimine izin veren uygulamalar gibi yöntemler incelenip, bu tür sadakat programlarının zamanla genişleyerek, sunulan mal veya hizmetlerin büyük bir çoğunluğunu kapsar hale geldiği ve tüketicilere kısa süreli işlemlerle kolay katılım sağladığı belirlenmiştir.
Sadakat programları gibi uygulamalar ile kısa mesaj gönderimi, internet sitesi veya mobil uygulama üzerinden onay verilmesi veya form doldurulması gibi yöntemlerle tüketicilerde gerçek dışı bir indirim algısı oluşturduğu ve yanıltıcı olduğu tespit edilmiştir. Özellikle, bu programlar aracılığıyla sunulan indirimlerin, reklam mevzuatı ve indirimli satış düzenlemelerini bertaraf edecek şekilde kullanıldığı, tüketicilerin fiyat algısını bozucu ve yanıltıcı nitelikte olduğu vurgulanmıştır. Tüketicilerin indirim algısının korunması ve haksız rekabetin önlenmesi için getirilen bu düzenlemeler, sektör genelinde adil ve dürüst ticaret uygulamalarını teşvik etmektedir. Böylece, tüketicilerin güvenli ve bilinçli alışveriş yapmaları sağlanarak, piyasa düzenlemelerinin etkili bir şekilde uygulanması hedeflenmektedir. Reklam Kurulu, 2023 yılında 114,139,768.00 TL idari para cezası uygulamıştır.
2.4. Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu kapsamında gerçekleştirilen denetim faaliyetleri
Ticaret Bakanlığı’nın sorumluluğunda bulunan tekstil, ayakkabı oyuncak, kırtasiye ve deterjan gibi tüketici ürünlerinin güvenli bir şekilde piyasaya arz edilmesi amacıyla “güvensiz ürüne sıfır tolerans” ilkesiyle piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri sürdürülmektedir. Güvensiz bulunan ürünler www.guvensizurun.ticaret.gov.tr adresinden tüketicilerle paylaşılmaktadır.
3. Haksız fiyat artışı karşısında alınabilecek aksiyonlar
Kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı, tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmeye ilişkin hususlar TKHK ile düzenlenmiştir. İşbu Kanun hükümlerini uygulamakta yetkili kılınan Ticaret Bakanlığı, tüketicilere yaşanabilecek sorunlar için çözüm önerileri sunmanın yanında Tüketici Bilgi Rehberleri hazırlamıştır. https://tuketici.ticaret.gov.tr/yayinlar/tuketici-bilgi-rehberi adresinden ulaşılabilecek rehberlerde tüketicilerin günlük hayatta sıkça karşılaşabilecekleri sözleşme türleri, Tüketici Hakem Heyetleri ve ilgili hizmetler hakkında bilgi rehberleri bulunmaktadır. Tüketicilerin haklarını etkin kullanmaları için güncel bilgilere erişmeleri önem arz etmektedir.
3.1. Alo 175
Ticaret Bakanlığı bünyesinde bulunan “Alo 175 Tüketici Danışma Hattı” tüketicilerin karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm yollarının sunulduğu ve gerektiği durumlarda tüketici uyuşmazlıklarının çözülmesi amacıyla başvurmaları gereken makamlara yönlendirildiği bir çağrı merkezidir.
3.2. Haksız Fiyat Artışı Şikâyet Bildirimi Sistemi
6585 sayılı ve 14 Ocak 2015 tarihli Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’a eklenen “Fahiş Fiyat Artışı, Stokçuluk ve Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu” başlıklı ek maddede düzenlenen hükümler ile uygulamada büyük yol katedilmiştir. Bu sayede üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından bir mal veya hizmetin satış fiyatında fahiş artış yapılması ve piyasada darlık yaratıcı, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozucu faaliyetler ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyici faaliyetlerde bulunmaları yasaklanmıştır. Ayrıca Üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik gerektiğinde denetim ve incelemelerde bulunarak idari para cezası uygulamak ve her türlü tedbiri almak amacıyla Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur.
Karşılaşılan her türlü haksız fiyat artışını engellemek ve gerekli durumlarda idari para cezası kararı alınması için e-Devlet Kapısı üzerinden şikâyette bulunmak mümkündür. Haksız Fiyat Artışı Şikâyet Bildirimi Sistemi üzerinden yapılan şikayetler Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu (“Kurul”) tarafından incelenmekte olup, haksız fiyat artışında üretici, tedarikçi ve perakende işletmelere idari para cezası verilecektir.
28 Mayıs 2020 tarihli ve 31138 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Yönetmeliği ile şikâyet başvurusunda olması gereken hususlar, savunma alma süresi, Kurul’un toplantı nisapları, görüşme ve karar aşamaları düzenlenmiştir. İdari para cezalarının uygulanmasında Kurul tarafından ceza tutarı belirlenirken, işlenen kabahatin haksızlık içeriği, tekrarı ve sayısı, kabahat dolayısıyla elde edilen menfaatin ve neden olunan zararın büyüklüğü ile failin kusuru ve ekonomik durumu gibi hususlar dikkate alınmaktadır.
4. Haksız uygulamalara karşı genel şikâyet yolları
4.1 Reklam Kurulu’na Şikâyet
TKHK’nın 61’inci maddesi gereğince, ticari reklamların Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’ne ve Reklam Kurulu’nca belirlenen ilkelere, genel ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına uygun, dürüst ve doğru olmaları esastır. Reklamlar, tüketicileri aldatmamalı, can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürmemeli, şiddeti özendirmemeli, kamuya zarar vermemeli ve savunmasız grupları istismar etmemelidir. Örtülü reklamlar, açıkça reklam olduğu belirtilmeden, içeriklerinde ticari amaçlar güden unsurlar barındıran yazılar, haberler, yayınlar veya programlar şeklinde tanıtım yapılmasını yasaklanmıştır. Reklam verenler, iddia ettikleri hususların doğruluğunu kanıtlamakla yükümlüdür ve reklam ajansları ile mecra kuruluşları da bu kurallara uymak zorundadır. Reklam Kurulu, ticari reklamların uygunluğunu belirleme, haksız ticari uygulamalara karşı tüketicileri koruma ve aykırı reklamlara karşı yaptırımlar uygulama yetkisine sahiptir. Başvurular bu kurula yapılabilir ve kurulun aldığı kararlar Bakanlıkça uygulanır ve tüketicilerin bilgilendirilmesi amacıyla açıklanır. e-Devlet üzerinden başvuru mümkündür.
4.2. Tüketici Hakem Heyeti’ne başvuru
Ticaret Bakanlığı resmî sitesine göre tüketici hakem heyetleri, TKHK’ya göre tüketici işlemleri ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara çözüm bulmak amacıyla kurulan heyetlerdir. Tüketici Hakem Heyeti Başkanlığı illerde ticaret il müdürü, ilçelerde kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur tarafından yürütülen tüketici hakem heyetlerinin diğer üyeleri belediye, baro, tacir/esnaf ve tüketici örgütü temsilcilerinden oluşmaktadır. 2024 yılı için 104,000.00 TL altında bulunan ihtilaflarda İlçe veya İl Tüketici Hakem Heyeti’ne başvuru yapılması zorunludur. e-Devlet üzerinden başvuru mümkündür.
Sonuç
Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik konjonktür sebebiyle ne yazık ki bir süredir son derece yüksek oranlarda enflasyonla boğuşmakta ve bunun bir yansıması olarak özellikle tüketim ürünleri fiyatlarında astronomik artışlar gözlemlemekteyiz. Yazımızda bahsedildiği üzere bu konuda alınan birtakım resmî ve idarî önlemler olmakla birlikte, tüketicinin ve rekabetin korunmasına özel bir hassasiyet gösterilmelidir. Anılan bu mekanizmalar her ne kadar tüketiciye haksız fiyat artışı ve enflasyonla mücadele noktasında farklı alternatif çözümler sağlasa da bu gibi aktif ve etkin yaptırımların yaygınlaştırılması ve haksız fiyat artışı konusunda toplumun her kesiminde farkındalık yaratılması büyük önem arz etmektedir.
Kaynakça:
- https://ticaret.gov.tr/haberler/reklam-kurulu-2023-yilinda-114-1-milyon-lira-para-cezasi-kesti#:~:text=Reklam%20Kurulu%202023%20Y%C4%B1l%C4%B1nda%20114%2C1%20Milyon%20Lira%20Para%20Cezas%C4%B1%20Kesti
- https://tuketici.ticaret.gov.tr/haberler/fiyat-bilgisi-iceren-reklamlar-ile-indirimli-satis-reklamlari-ve-ticari-uygulamalari-hakkinda-kilavuz-guncellendi
- https://ticaret.gov.tr/haberler/tuketicinin-korunmasi-ve-piyasa-gozetimi-kapsaminda-yapilan-denetimler
- https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/EnflasyonlaMucadeleOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf
- https://onikinciplan.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/11/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028.pdf
- https://tuketici.ticaret.gov.tr/yayinlar/tuketici-bilgi-rehberi
- https://ticaret.gov.tr/tuketici/tuketici-hakem-heyetleri/tuketici-hakem-heyetlerine-iliskin-bilgilendirme-metni
- https://cbddo.gov.tr/duyurular/6297/haksiz-fiyat-artisina-karsi-tum-sikayetlerinizi-e-devlet-kapisi-ndan-yapabilirsiniz
- https://ticaret.gov.tr/tuketici/ticari-reklamlar/reklam-kuruluna-nasil-basvurulur
Bu haberin/makalenin/çevirinin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
